Negatieve energieprijzen; betaald krijgen om stroom te gebruiken
TLDR: Energieprijzen op de ‘day ahead’ markt schieten de laatste tijd alle kanten op. Overdag (extreem) negatief, ‘s ochtends en ‘s avonds juist weer veel duurder. Hoe kan dit? Waar worden deze prijzen bepaald? En hoe negatief kunnen deze prijzen worden?
Introductie
Vandaag wil ik het hebben over een fascinerend fenomeen dat zich in de energiemarkt voordoet: negatieve energieprijzen. Je hebt het goed gelezen, negatieve prijzen. Stel je voor dat je betaald wordt om energie te verbruiken, het lijkt een droom, nietwaar?
Maar voordat we ons in de wereld van negatieve energieprijzen storten, laten we eerst eens kijken naar de basis van de EPEX Spot day-ahead markt, omdat dat essentieel is om deze concepten te begrijpen.
De markt waar stroom wordt verhandeld: EPEX
EPEX Spot, of de European Power Exchange, is een energiemarkt waar elektriciteit wordt verhandeld. Er zijn twee belangrijke marktsegmenten binnen EPEX Spot: de day-ahead markt en de intraday markt. Voor dit artikel gaan we ons concentreren op de day-ahead markt.
In de day-ahead markt kopen en verkopen marktpartijen energie voor de volgende dag. Het idee is dat energieleveranciers op deze markt een bepaalde hoeveelheid energie aanbieden tegen een specifieke prijs. Tegelijkertijd geven energieafnemers aan hoeveel energie ze nodig hebben en tegen welke prijs ze bereid zijn die te kopen.
Aan het einde van de handelsdag, meestal rond 12.00 uur, vindt er een veiling plaats. Tijdens deze veiling wordt de marktprijs voor de volgende dag bepaald op basis van de vraag en het aanbod dat op de markt aanwezig is. De prijzen worden rond 12:45 uur gepubliceerd op de website van EPEX Spot, bijvoorbeeld voor 28 mei 2023.
De belangrijkste spelers op de EPEX Spot day-ahead markt zijn energieproducenten (zoals windparken, zonneparken, en kerncentrales), energieleveranciers (die energie leveren aan huishoudens en bedrijven), handelaren (die energie kopen en verkopen om winst te maken), en grote energiegebruikers (zoals fabrieken, die hun energieconsumptie afstemmen op de marktprijzen).
Merit orders, wat dit is en hoe dit werkt
In de context van de EPEX Spot day-ahead markt, wordt de merit order gebruikt om de marktprijs voor elk uur van de volgende dag te bepalen. Dit werkt als volgt:
- Vraag en aanbod: Energieproducenten bieden een bepaalde hoeveelheid energie aan tegen een specifieke prijs, terwijl energieverbruikers (bijv. energieleveranciers of industriële gebruikers) aangeven hoeveel energie zij nodig hebben en tegen welke prijs zij bereid zijn deze te kopen. Al deze biedingen en aanbiedingen worden samengevoegd om de vraag- en aanbodcurves te creëren.
- Merit order: De aanbiedingen van de producenten worden gerangschikt op basis van prijs, van laag naar hoog. Dit creëert de ‘merit order’. Energiebronnen met lagere variabele kosten (zoals wind- of zonne-energie) staan doorgaans aan de linkerkant van de merit order (aangezien zij tegen lagere prijzen kunnen aanbieden), terwijl energiebronnen met hogere variabele kosten (zoals gas- of kolencentrales) aan de rechterkant staan.
- Marktprijsbepaling: De marktprijs wordt bepaald op het punt waar de vraag- en aanbodcurves elkaar kruisen. Dit betekent dat alle energieproducenten die een prijs hebben aangeboden die lager is dan of gelijk is aan de marktprijs, hun energie zullen verkopen. Aan de andere kant zullen alle energieverbruikers die een prijs hebben aangeboden die hoger is dan of gelijk is aan de marktprijs, energie kopen.
Zo zorgt de merit order ervoor dat de goedkoopste beschikbare energiebronnen eerst worden gebruikt, en dat duurdere energiebronnen alleen worden ingeschakeld wanneer dat nodig is. Dit is tot nu toe een efficiënte manier om de energieproductie en -consumptie te beheren, en het helpt om de energieprijzen zo laag mogelijk te houden.
Wat zijn negatieve stroomprijzen, en hoe kan dit?
Nu we de basis van de EPEX Spot day-ahead markt begrijpen, laten we ons dan buigen over het raadsel van de negatieve energieprijzen.
Negatieve prijzen ontstaan wanneer het aanbod van energie het verbruik aanzienlijk overtreft. Dit gebeurt meestal wanneer er veel hernieuwbare energie wordt geproduceerd (bijvoorbeeld bij sterk wind- of zonlicht) en de vraag naar energie laag is (bijvoorbeeld in het midden van de nacht, of overdag in het weekend).
Stel je voor dat je een windturbine-eigenaar bent. Je kunt de wind niet ‘uitschakelen’ als je te veel energie produceert. Windturbines worden ontworpen om gedurende lange perioden continu te draaien. Het uitschakelen en weer opstarten kan enige impact hebben op de betrouwbaarheid en beschikbaarheid van de turbine. Er kunnen zich mogelijke problemen voordoen bij het opnieuw opstarten, zoals mechanische stress op onderdelen of het opnieuw in evenwicht brengen van de turbine. Dit kan leiden tot extra onderhouds- en reparatiekosten. Dus kan kostbaarder zijn om je turbine uit te schakelen en later weer aan te zetten, dan om gewoon door te gaan met produceren, zelfs als de prijs negatief is. Alhoewel steeds meer turbines en zonneparken uitgeschakeld kunnen worden (curtailment), of de energie wordt lokaal gebufferd in een batterij en op een duurder moment pas daadwerkelijk aan het net geleverd.
Aan de andere kant, als je een grote fabriek of een andere grote energieverbruiker bent, kun je ervoor kiezen om je energieverbruik te verhogen wanneer prijzen negatief zijn. In feite word je betaald om meer energie te verbruiken! Dit kan ook helpen om het evenwicht tussen vraag en aanbod te herstellen en zo de prijzen te stabiliseren.
Zijn er onder- en bovengrenzen voor stroomprijzen?
Binnen de EPEX Spot day-ahead markt zijn er bepaalde boven- en ondergrenzen vastgesteld voor energieprijzen. De bovengrens is momenteel vastgesteld op €4000 per megawattuur (MWh), terwijl de ondergrens -€500 per MWh is. Dat betekent dat energieproducenten maximaal €4000 kunnen vragen voor elke MWh die ze produceren, en ze kunnen bereid zijn tot €500 te betalen om elke MWh op het net te krijgen (daar komen de negatieve prijzen binnen).
De bovengrens is onlangs bijgesteld en verhoogd, van €3000 naar €4000. De ondergrens is tot nu toe nog niet veranderd.
Harmonised maximum and minimum clearing prices for single day-ahead coupling in accordance with Article 41(1) of Commission Regulation (EU) 2015/1222 of 24 July 2015 establishing a guideline on capacity allocation and congestion management (CACM Regulation) — Link
Wat gebeurt er als een prijsgrens wordt bereikt?
Hoewel het zeldzaam is, kunnen er situaties zijn waarin deze grenzen worden bereikt. Dit zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren tijdens extreme weersomstandigheden, zoals een zeer koude winterdag (wat zou kunnen leiden tot een zeer hoge vraag naar energie en dus tot zeer hoge prijzen), of een zeer veel wind in de nacht of dag, met ook veel zonne-energie (wat zou kunnen leiden tot een zeer hoog aanbod van windenergie en dus tot zeer lage of zelfs negatieve prijzen).
Wanneer de prijzen een grens bereiken, vindt er een tweede veiling plaats. Binnen de EPEX Spot-structuur, als de prijslimiet wordt bereikt in de day-ahead veiling wordt een extra intraday veiling georganiseerd. Dit wordt ook wel een ‘volatility auction’ genoemd. Het doel van deze extra veiling is om marktparticipanten in staat te stellen hun posities aan te passen in reactie op de extreme marktomstandigheden die de prijsgrens hebben doen bereiken. Na de extra veiling worden de prijzen opnieuw vastgesteld op basis van de resultaten van de veiling.
Hoewel het zeldzaam is dat zo’n extra veiling nodig is, is het afgelopen tijd al twee keer voorgekomen. Namelijk op 18 april 2023, en op 26 mei 2023. Doordat er steeds meer duurzame energie wordt toegevoegd aan het energienet, is de verwachting dat de volatiliteit steeds meer gaat schommelen. En dus ook de boven- en ondergrens vaker gebruikt gaat worden.
Energieaanbieders met dynamische energieprijzen
Energieleveranciers die gebruik maken van dynamische energieprijzen, of variabele tarieven, gebruiken de EPEX Spot day-ahead markt als een belangrijke tool voor hun prijsbepaling. Deze prijzen kunnen per uur variëren op basis van de marktcondities, wat de gebruikers kan stimuleren om hun energieverbruik te verschuiven naar tijden met een lagere vraag (en dus lagere prijzen).
Hoe werkt dit voor een energieleverancier?
Het proces voor deze leveranciers op de EPEX Spot day-ahead markt werkt ongeveer zo:
- Energie inkopen: Leveranciers bieden op en kopen energie op de day-ahead markt voor elk uur van de volgende dag. De prijs die zij betalen, is afhankelijk van de vraag en het aanbod op de markt tijdens die specifieke uren.
- Dynamische prijsbepaling: Leveranciers baseren hun tarieven voor klanten op de prijzen die zij betaald hebben op de day-ahead markt, plus eventuele kosten en marges. Wanneer de day-ahead prijzen hoog zijn (bijvoorbeeld tijdens piekuren), zullen de tarieven voor klanten ook hoger zijn. Wanneer de day-ahead prijzen laag zijn (bijvoorbeeld tijdens daluren), zullen de tarieven voor klanten ook lager zijn.
- Communicatie naar klanten: Leveranciers communiceren deze dynamische prijzen naar hun klanten, meestal een dag van tevoren. Klanten kunnen dan besluiten om hun energieverbruik aan te passen op basis van deze prijzen, bijvoorbeeld door hun wasmachine te laten draaien tijdens uren met lage prijzen in plaats van tijdens piekuren.
Dit soort prijsbepaling heeft verschillende voordelen. Het kan bijdragen aan de stabilisatie van het netwerk door de vraag naar energie te verschuiven naar tijden van lage prijzen (en dus naar tijden van hoog aanbod). Het kan ook helpen om de groei van hernieuwbare energie te ondersteunen, aangezien de prijzen vaak laag zijn wanneer er veel wind- of zonne-energie wordt geproduceerd. En tenslotte kan het de klanten geld besparen als zij hun energieverbruik flexibel kunnen aanpassen aan de variërende prijzen.
Geld verdienen met negatieve stroomprijzen
Wanneer de prijzen negatief zijn, word je in feite betaald voor elke eenheid (kWh) energie die je verbruikt. Dit bedrag zal worden afgetrokken van je energierekening, waardoor je op de lange termijn geld kunt besparen. Echter, de energiebelasting van ongeveer 16 cent (peildatum mei 2023) zal betaald moeten worden. Dit heeft tot effect dat alleen wanneer de kale energieprijs lager is dan -17 cent, je netto betaald krijgt voor het gebruiken van stroom.
De rol van energiemanagement systemen, elektrische auto’s en thuisbatterijen
Slimme technologieën, zoals slimme meters en geautomatiseerde energiemanagementsystemen, kunnen een belangrijke rol spelen bij het maximaliseren van de voordelen van negatieve energieprijzen. Slimme meters kunnen real-time informatie verstrekken over je energieverbruik en de huidige energieprijzen, wat kan helpen bij het optimaliseren van je energieverbruik.
Bovendien kunnen geautomatiseerde energiemanagementsystemen je energieverbruik automatisch aanpassen aan de energieprijzen. Bijvoorbeeld, ze kunnen je wasmachine of vaatwasser automatisch laten draaien wanneer de prijzen negatief zijn. Als je een thuisbatterij hebt, kun je deze inzetten om energie in op te slaan als het goedkoop is, of juist van te gebruiken als het duur is. Sommige elektrische voertuigen en oplaadsystemen hebben ook functies die hen in staat stellen om automatisch op te laden tijdens periodes van negatieve prijzen.
Zonnepanelen en negatieve energieprijzen: Betalen om energie terug te leveren
Wanneer we praten over negatieve energieprijzen, zijn de voordelen meestal gericht op de verbruikers van energie. Echter, voor degenen die energie produceren en terugleveren aan het net, zoals huishoudens met zonnepanelen, kan de situatie iets gecompliceerder zijn.
Laten we zeggen dat je zonnepanelen hebt op je dak en je hebt een contract met een leverancier die dynamische tarieven hanteert. Op een dag met veel zon produceer je meer stroom dan je zelf verbruikt, en je levert het overschot terug aan het net. Normaal gesproken zou je hiervoor een vergoeding krijgen. Maar wat gebeurt er als de energieprijzen negatief worden?
In dit geval kan de energieleverancier in feite geld van jou vragen voor de energie die je aan het net levert. Het idee hierachter is hetzelfde als waarom energieverbruikers geld kunnen krijgen voor het gebruiken van energie tijdens negatieve prijzen: er is al een overaanbod van energie op het net en het toevoegen van nog meer energie kan meer kosten dan het waard is.
Het klinkt misschien oneerlijk, maar het heeft alles te maken met het in balans houden van het energienet. Elektriciteit kan niet gemakkelijk worden opgeslagen voor later gebruik, dus het opwekken ervan moet vrijwel gelijktijdig zijn met het verbruik. Dit betekent dat de productie continu moet worden afgestemd op de fluctuerende vraag van de consumenten. Daarom is het behouden van deze balans geen gemakkelijke taak, maar wel essentieel voor het functioneren van onze elektrische systemen en het waarborgen van een ononderbroken stroomvoorziening.
Conclusie
EPEX Spot is een belangrijke Europese energiemarkt waar energieprijzen worden bepaald op basis van vraag en aanbod. Deze markt speelt een cruciale rol bij het balanceren van de energievoorziening, vooral nu er steeds meer hernieuwbare bronnen worden toegevoegd aan het net. Prijzen op EPEX Spot kunnen variëren en soms zelfs negatief worden bij overaanbod, zoals bij veel wind- of zonne-energie.
Op deze markt kunnen energieleveranciers energie inkopen voor elk uur van de volgende dag tijdens de day-ahead veiling. Als er extreme situaties optreden, zoals een zeer hoge vraag of aanbod, kan de prijs een boven- of ondergrens bereiken, waarna er een extra intraday veiling wordt georganiseerd om marktparticipanten de mogelijkheid te geven hun posities aan te passen.
Energieleveranciers die dynamische tarieven aanbieden, baseren hun tarieven op de EPEX Spot-prijzen. Dit betekent dat consumenten kunnen profiteren van lage of negatieve energieprijzen door hun verbruik aan te passen. Anderzijds kunnen prijzen ook hoog zijn tijdens piekuren. Consumenten moeten hier dus rekening mee houden bij het overwegen van een energiecontract met dynamische tarieven.
Bij het overwegen van een dynamisch tarief, moet je rekening houden met je eigen verbruikspatronen en de flexibiliteit ervan. Als je je energieverbruik kunt aanpassen aan de fluctuerende prijzen, dan kan een dynamisch tarief voordelig zijn. Echter, als dat niet mogelijk is, kan een vaste prijs een betere keuze zijn.
Eigenaren van zonnepanelen die energie terugleveren aan het net moeten ook rekening houden met de mogelijkheid dat ze moeten betalen voor het terugleveren van energie tijdens negatieve prijzen.
Het is belangrijk om je energiecontract zorgvuldig te lezen en te begrijpen, en eventueel advies in te winnen van een energieadviseur, voordat je besluit over een dynamisch tarief.
